Ergens in 1650 stuurde een verre voorvader (en naamgenoot) van onze koning een leger naar Amsterdam. De Amsterdammers moesten zich verdedigen, ook Spinoza.
De prins van Oranje valt aan
Ergens in 1650 stuurde een verre voorvader (en naamgenoot) van onze koning een leger naar Amsterdam. Midden in de nacht, dwars door het Nederlandse landschap. En de Amsterdammers lagen vredig te slapen. Het is maar goed dat ze werden gewaarschuwd door een postbode.
De prins van Oranje mobiliseerde de verrassingsaanval om de opstandige Amsterdammers en hun republikeinse ambities de kop in te drukken. Een heel ander soort Koningsdag dan vandaag de dag.
Amsterdam
Het was vlak na de 80-jarige oorlog en de Nederlanden waren blij eindelijk verlost te zijn van het slepende conflict met de Spanjaarden. Er kon nu volop worden ingezet op de handel en expansie. De VOC zat dicht tegen het hoogtepunt van haar invloed aan en het geld en de goederen stroomden Amsterdam binnen.
De bestuurders van Amsterdam riepen dan ook onmiddellijk na afloop van de oorlog hun manschappen terug en waren niet van plan nog veel meer geld te spenderen aan het leger. Maar prins Willem II had andere gedachten: zonder leger geen prins. En een nieuw conflict was geboren.
Te water
Het schijnt rond Hilversum geweest te zijn dat het leger door een zomerse onweersbui de weg kwijt raakte. Verdwaald in het Hollandse polderland, derde boerderij rechts.
Een postbode uit Hamburg trof bij het krieken van de morgen het dwalende leger aan. In z’n eentje kwam hij veel sneller aan in Amsterdam, waar hij de burgers attendeerde op wat hij gezien had. “Zeg, dat leger dat hierheen onderweg is – wisten jullie daar iets van?”
Vanwege de vertraging en de postbode kon Amsterdam zich nog een beetje voorbereiden. Alle mannen werden bewapend en de ingangen naar de stad werden gebarricadeerd.
Op de barricades: Spinoza
En temidden van die mannen stond waarschijnlijk ook de 18-jarige Spinoza. Turend over de velden van achter de barricades. Vol spanning over wat komen ging. Wat zou er door hem heen zijn gegaan?
Russel Shorto denkt dat Spinoza nadacht over politiek. En hoe idioot deze situatie was. Is net die oorlog tegen Spanje voorbij, krijg je de prins op je dak. Goed mogelijk dat deze ervaring eraan bijdroeg dat Spinoza in z’n geschriften zoveel schreef over politiek zonder koning.
Er werd niet meer gestreden om Amsterdam, het verrassingseffect was weg. Maar later in Spinoza’s leven, toen hij z’n politieke gedachten allang had uitgewerkt, werd er ander cruciaal bloed vergoten. Johan de Witt, de stuwende kracht van de prille Nederlandse republiek-zonder-prins, werd door een woedende menigte gelyncht in 1672.
Met Johan de Wit stierven de politieke dromen van Spinoza. En ook Spinoza stierf. Het duurde nog jaren voordat zijn theorieën gelezen werden en als inspiratie dienden. Maar dat gebeurde wel – wij leven er midden in.
