Tag: ayn rand

Ben jij schuldig aan het leed van kleermakers in Bangladesh?

Kledingfabrieken in Bangladesh. Ze maken er onze kleding. Af en toe stort er zo’n fabriek in. Ben jij daar (mede) schuldig aan?

 

Kledingfabrieken in Bangladesh. Duizenden (soms hele jonge) mensen werken er voor de productie van onze kleren, voor 20 cent per uur. En af en toe stort er zo’n fabriek in. Er gaan honderden mensen dood.

Ben jij daar (mede) schuldig aan?

Goeie kans dat je kleren draagt die in zo’n fabriek zijn gemaakt. Dus zeggen veel mensen: ja. Doe er wat aan. Koop fair-trade kleding. Of tweedehands.

En sommige mensen zeggen: nee. Niet jouw verantwoordelijkheid.

Het dilemma: de peuter en de fabriek

Als jij een auto met peuter te water ziet gaan, dan is er een goeie kans dat jij erachteraan springt (zoals hier gebeurde). Dat vinden we zowel heldhaftig als (bijna) normaal. Zolang je zelf geen gevaar loopt, doe je wat je kunt.

Sterker nog: als je bewust niks doet (of alleen maar staat te filmen), zullen veel mensen dat je verwijten. Je kunt iets doen, dus moet je iets doen!

Tegenwoordig we leven in een geglobaliseerde wereld. En anders dan jaren geleden zien we op dagelijkse basis veel meer leed (via een scherm) voor onze neus. Mensen vandaag de dag hebben veel meer weet van de ellende op de andere kant van de wereld. Zou je niet dezelfde verantwoordelijkheid hebben om iets te doen aan het leed dat zich aan de andere kant van de wereld afspeelt?

De Australische filosoof Pete Singer zegt: je bent net zo verantwoordelijk voor leed in Bangladesh als voor die peuter. Als je iets kunt doen (geen goedkope kleding kopen bijvoorbeeld) dan moet je het doen – zie het onderstaande filmpje (1,5 minuut)

Maar dit is een pittige boodschap. Veel mensen gaan er niet mee akkoord. Het voelt in ieder geval niet hetzelfde. En bij Bangladesh kun je al veel makkelijker doen alsof je er niet vanaf weet, iets dat bij die peuter te water veel moeilijker is.

Het andere uiterste: Ayn Rand

Ayn Rand vindt dit verhaal van Peter Singer onzin. Ze werkte in New York, rond de jaren ’60 en zij beredeneert dat je helemaal geen verantwoordelijkheid hebt voor die mensen in Bangladesh. En ook niet voor die peuter in de auto trouwens.

Volgens Ayn Rand moet de mens ethische vraagstukken oplossen met het verstand. En het verstand zegt: je bent verantwoordelijk voor jezelf – er is geen enkel rationeel argument op basis waarvan je verantwoordelijk zou zijn voor anderen.

Kijk nou eens kritisch naar jezelf, zou ze zeggen. Is niet alles wat je doet uiteindelijk een welbegrepen eigenbelang? Net als het redden van de peuter? Weegt het niet zwaarder dat andere mensen je zullen verguizen als je niks doet, of dat je ’s avonds een slecht geweten zou hebben?

Eigenbelang

Het is een soort survival of the fittest-principe. Rand’s ethiek draait om de overleving van de mens als mens. Het is trouwens ook een economisch principe. In veel vroegere samenlevingen was eigenbelang iets verwerpelijks. Maar sinds de econoom Adam Smith stelde dat het principe van de vrije markt juist het beste functioneert als men het eigenbelang voor ogen houdt, is het de basis van ons economisch systeem. (zie het filmpje hieronder)

Zowel Pete Singer als Ayn Rand zijn uitersten. Beide klinken ze wat ongenuanceerd. Maar de manier waarop we onze huidige maatschappij vormgeven, met veel nadruk op de markt, schuurt dicht aan tegen Ayn Rand’s economische filosofie.

Ben je schuldig?

Volgens Ayn Rand niet. Maar ook bij haar filosofie houden mensen vaak een ongemakkelijk gevoel over. Is het niet wat kort door de bocht? En zou het ons helemaal niets moeten schelen dat er mensen sterven voor onze kleren?

Het is een grote filosofische uitdaging, typisch voor de moderne tijd. De wereld is een dorp geworden en tegelijk is het dorp veel te groot om verantwoordelijkheid te dragen voor wat er allemaal gebeurt.

Je kunt het ook omdraaien: alles wat je doet, is mooi meegenomen. Elk fair-trade kledingstuk is er een. Misschien nog wat magertjes, maar dat is precies zoals de economie werkt (vraag en aanbod) en je neemt in ieder geval iets van verantwoordelijkheid.

Want hoe economische we ook zijn geworden met z’n allen – helden die te water gaan, zijn diezelfde avond nog op tv.

Meer weten:

Adam Smith en eigenbelang:

Ayn Rand vs de dominee

Ayn Rand is een van de meeste invloedrijke én minst bekende denkers van deze tijd. In dit blog sta ik kort stil bij haar overtuigingen en de kritiek daarop.

De dominee. Een verhaal

Er was eens een dominee die elke zondag tegen zijn kerkgenoten zei: “wat zijn jullie toch luie, zelfzuchtige mensen! Beter je leven en doe zoals ik. Ik ga elke maandag naar het nabijgelegen dorp om de armen te helpen.”

Wat de kerkgenoten niet wisten, is dat deze dominee elke maandag wel naar het dorp ging, maar niet om de armen te helpen – hij ging om te golfen. Dit patroon herhaalde zich week in, week uit.

De engelen in de hemel zagen dit en waren hevig verontwaardigd waren. Ze haalden God erbij en zeiden: dit kan toch niet? God was het met ze eens en zei dat hij de dominee een lesje zou gaan leren.

De eerstvolgende maandag gingen de engelen er is goed voor zitten. Wat zou er gebeuren? De dominee verscheen op de golfbaan en sloeg z’n eerste slag. Een hole-in-one! Tevreden met zichzelf sloeg de dominee z’n volgende slag. Weer een hole-in-one! De dominee was helemaal in z’n nopjes en ging verder. En hij sloeg weer een hole-in-one, nu raakte de dominee helemaal buiten zichzelf van enthousiasme.

Maar de engelen waren verontwaardigd, want dit hadden ze niet verwacht. Waar blijft het lesje voor de dominee? Maar God zei, wacht nou maar. De echte les komt als de dominee terug zit in z’n auto en vanavond weer aanschuift bij het eten. Want dan realiseert de dominee zich dat er niemand is om zijn enthousiasme mee te delen en daar zit ‘m zijn ware straf.

Moraal:

Dit is een verhaal van de filosoof/ theoloog Peter Rollins. Wat hij maar wil zeggen is dit: mensen om je heen zijn cruciaal voor je levensgeluk. En voor de zingeving in het leven. Ook als je een einzelganger bent, heb je mensen nodig. Sterker nog: de diepe laag van dit verhaal vertelt dat mensen om je heen niet alleen de toehoorders zijn die je laat delen in jouw levensgeluk, maar dat ze vaak de bron zijn van dat levensgeluk. Zonder mensen om je heen, is er praktisch geen geluk denkbaar.

Ayn Rand

Ik moest aan dit verhaaltje bezig toen ik me verdiepte in de filosofie van Ayn Rand. Ayn Rand is een filosofe uit de vorige eeuw en heeft (vooral in Amerika) ontzettend veel invloed. Zij schreef boeken als Atlas Shrugged en de Fountainhead. In de jaren na de crisis van 2008 verkocht Atlas Shrugged dicht tegen de half miljoen exemplaren per jaar. Invloedrijke hedendaagse Republikeinen als Paul Ryan, Rand Paul en Ted Cruz rekenen Ayn Rand’s boeken tot hun belangrijkste inspiratiebron.

Ayn Rand en de dominee

Ayn Rand’s voorstelling van de wereld is heel scherp. En het is interessant om haar visie eens naast het bovenstaande verhaaltje te leggen. Ayn Rand ziet de mens als een volstrekt zelfstandig individu dat zich niets gelegen hoeft te laten liggen aan anderen. De enige plek waar je te maken hebt met vreemden, is de (mondiale) markt. Het idee van de dominee dat je een verantwoordelijkheid hebt naar de armen, verwerpt zij hartgrondig.

Voor Ayn Rand is opkomen voor jezelf en je eigen waarden kiezen het meest rationele wat een mens kan doen. De geïdealiseerde mensen die zij in haar boek beschrijft trekken zich helemaal niets aan wat anderen van hen vinden. Het idee dat anderen de bron zijn van je levensgeluk deelt Ayn Rand absoluut niet.

Ze zou over de dominee in het verhaaltje misschien zeggen dat ze het zelf anders zou aanpakken, maar ook dat hij in zijn recht staat zich van de armen niets aan te trekken. En als de dominee echt een vent zou zijn, dan zou het hem niets hoeven uitmaken dat er niemand is om z’n prestatie mee te delen.

Het spreekt veel mensen aan…

…deze theorie. De helden van de verhalen spreken tot de verbeelding. Maar veel filosofen hebben vragen gesteld bij het mensbeeld van Ayn Rand. Kun je mensen zien als volstrekt losstaande individuen, of zijn mensen altijd van elkaar afhankelijk – niet alleen op de markt, maar ook gewoon in het dagelijks leven. Is geluk iets wat je uit je eigen tenen moet halen, of heb je er echt anderen voor nodig?

In de versie van Ayn Rand zou er geen God bestaan om de dominee te straffen. Wat er wel bestaat is de ‘onzichtbare hand’ van de markt, die alles reguleert op een perfecte manier. Gek eigenlijk, want waar komt die hand vandaan? Van wie is deze hand? En weet je eigenlijk wel zeker dat die hand ons naar een betere werkelijkheid leidt?