Leren leven, leren sterven
Veel filosofie gaat over levenskunst. Leren leven: hoe maak je van het bestaan een mooi, waardevol, interessant geheel? Belangrijk. Veel filosofen zeggen daarbij ook: vergeet niet dat het eindig is, dat leven. Ik sterf dus ik ben.
Heidegger hield eens een lezing over de (on)zin van het leven. Na zijn relaas stond er een man op uit het publiek die zei: maar hoe dan?! (even in mijn woorden). Hoe doe je dat? Wat is de zin, wat is de schoonheid, wat is waardevol en interessant in het leven? En Heidegger zei:
‘loop eens wat vaker over een begraafplaats’.
En jij?
Maar dan wij, moderne mensen in de 21e eeuw. Wij lijken een probleem te hebben met verval, falen, eindigheid en sterven. In de binnensteden van ons land kom je weinig senioren tegen. Ze zitten in oude-mensen-flats, regelmatig op afstand van het centrum (zie mijn eerder blog hierover)
Ik ben 30 jaar en ik heb nog nooit een lijk gezien. Dat is uniek in de wereldgeschiedenis (en zelfs mondiaal kom je het niet vaak zo tegen). Onze cultuur is er goed in geworden om lijden, verval, falen en sterven op een afstand te houden. Alsof het er niet is.
Maar kunnen we dan nog wel goed nadenken over levenskunst?
The 5 regets of the dying
Er was eens een verpleegkundige van mensen in de laatste levensfase uit Groot Brittanië. Zij sprak veel met mensen die op gingen sterven en ze vroeg hen waar ze spijt van hadden in hun leven. Het viel haar op dat mensen steeds een vergelijkbaar antwoord geven: the 5 regrets of the dying. Hieronder staat een plaatje ervan.
Op hun sterfbed komen mensen erachter dat datgene wat ze hun leven lang gedaan hebben, lang niet altijd datgene was wat ze het meest belangrijk vonden. Met andere woorden: hun bezigheden strookten niet met de ideeën die ze hadden over levenskunst. Over mooi leven.
Zonde eigenlijk. Maar dat is waarom Heidegger (en veel andere denkers) zeggen dat je het nog wel eens goed voor je kon zijn om je wat vaker bezig te houden met het feit dat je zult sterven.
Death Café
Doordenken en -praten over je eindigheid. Het kan. Bijvoorbeeld door middel van het Death Café: praten over de dood rond de koffietafel (zonder dat je een probleem hebt!)
Toen ik in Nederland startte met Death Cafés, bleek het een recept te zijn voor steeds weer een bijzondere ervaring. We stellen elkaar de vraag: ‘wat is eigenlijk jouw ervaring met de dood?’ en vervolgens praten we daar een uurtje over door. Over wat we meemaakten (hoe veel of hoe weinig ook), hoe we er op terugkijken, wat we geleerd hebben en wat we (erdoor) belangrijk zijn gaan vinden. Telkens weer hoor ik de meest bijzondere verhalen. Over sterfelijkheid, over eindigheid, over levenskunst.
Stop regretting, start dreaming, zegt de verpleegkundige. Loop eens wat vaker over een begraafplaats zegt Heidegger. Of ga langs bij Stroom Den Haag en praat gewoon eens mee over eindigheid. Meer informatie hier. Als je durft…
Meer weten: ik sterf dus ik ben.
